'Demir eksikliği çocukların ve ergenlerin zihinsel fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir'

İSÜ Medical Park Gaziosmanpaşa Hastanesi'nden Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Gürcan Dikme, çocuklarda demir eksikliği hakkında açıklamalarda bulundu. Çocuklarda demir eksikliğinin neden görüldüğüne değinen Dr. Öğr. Üyesi Dikme, “Zamanında doğmuş bebeklerde, anneden geçen depo demiri nedeniyle ilk 6 ay süresince demir eksikliği gelişmesi beklenmez. 6 aylıktan sonra hızlı büyüme dönemine girilmesi ile anne sütü, bebeğin demir ihtiyacını karşılamak için yetersiz kalır ve demirden zengin ek gıdalarla beslenme gerekir. Günlük demir ihtiyacı yenidoğan bebeklerde günlük 1 mg’dır ve yaşın büyümesi ile birlikte bu ihtiyaç da artar” ifadelerini kullandı.

Normal bir insanda az miktarda demirin, deri ve mukozal yüzeylerdeki hücrelerin dökülmesi ile ve ayrıca adet gören kızlarda ise adet kanamaları ile kaybedildiğini vurgulayan Dr. Öğr. Üyesi Dikme, “Besinler ile yeterli miktarda alınan demirin bağırsaklardan emilimi ile demir dengesi sağlanır. Bu süreçler göz önüne alındığında, besinlerle yetersiz miktarda demir alınması başta olmak üzere, hızlı büyüme dönemlerinde fizyolojik olarak demir ihtiyacının artması veya daha nadiren ağızdan yeterli miktarda demir içeren besin alınsa dahi bağırsaklardan demirin emilememesine neden olan sorunlar veya tekrarlayan burun, bağırsak kanamaları, aşırı adet kanamaları gibi kanamalar ile demir kaybı, demir eksikliğinin temel nedenleridir” diye konuştu.

“ANNE SÜTÜ YERİNE İNEK SÜTÜ İLE BESLENME, ÇOCUKLARDA DEMİR EKSİKLİĞİNE NEDEN OLABİLİR”

Demir eksikliğine sebep olan etkenlerden bahseden Dr. Öğr. Üyesi Dikme, şu bilgileri paylaştı:

“Çocuklarda demir eksikliğinin temel nedenlerinden biri demirden zengin gıdaların yetersiz tüketilmesidir. Süt çocuklarında anne sütü yerine, inek sütü ile beslenme, demir eksikliği anemisi gelişmesine neden olan faktörlerden biridir. Çünkü anne sütündeki demirin yaklaşık yüzde 50'si emilirken, inek sütündeki demirin sadece yüzde 10'u emilebilir. Ayrıca inek sütünün aşırı tüketimi, diğer besin maddelerinin ve demir içeren ilaçların emilimini azaltır. Yine inek sütü proteininin neden olduğu kolite bağlı bağırsaklardan gizli ve/veya aşikâr kan kaybı, demir eksikliğine yol açabilir. Bu nedenle çocuklarda günlük inek sütü tüketimi 500 mL ile sınırlandırılmalıdır. 6 aylıktan sonra bebeklere anne sütüne ek olarak demirden zengin tamamlayıcı gıdalar verilmeli, anne sütünün verilemediği durumlarda ise ilk 9 ay demir takviyeli formül mamalar verilmelidir.”

“ÜLKEMİZDE DEMİR EKSİKLİĞİ ORANI YÜZDE 6,5 İLE YÜZDE 42 ARASINDA”

Demir eksikliğinin dünyadaki en yaygın besin eksikliği ve önemli bir halk sağlığı sorunu olduğunu vurgulayan Dr. Öğr. Üyesi Dikme, “Türkiye'de çocuk ve ergenlerde demir eksikliği görülme sıklığı farklı bölgelerde yapılan çalışmalarda yüzde 6,5 ile yüzde 42 arasında bildirilmektedir. Batı Avrupa ülkelerinde yapılan çalışmalarda ise 5 yaşın altındaki çocuklarda demir eksikliği anemisinin sıklığı yüzde 10-20 arasında değişmektedir. Bunun temel nedenlerinden biri ülkemizde demirden zengin besinlerin yetersiz tüketimidir” dedi.

Ülkemizde demir eksikliği anemisi açısından daha hassas olan 2 yaşın altındaki çocuklar için Sağlık Bakanlığı tarafından Nisan 2004 tarihinden beri “Demir Gibi Türkiye Programı”nın yürütüldüğüne dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Dikme, “Bu program ile 4-12 ay arası her bebeğe demir eksikliği anemisini önlemek amacı ile ücretsiz demir desteği sağlanıp, 13-24 ay arasında ve anemisi olan bebeklere demir tedavisi uygulanarak 6-24 ay arası bebeklerde demir eksikliği anemisi sıklığının yüzde 30’lardan (yüzde 12-80), yüzde 6,3’e gerilemesi sağlanmıştır. Ailelerin bu programa uymaları oldukça önemlidir” diye konuştu. 

“SOLUKLUK VE HALSİZLİK GÖRÜLEBİLİR”

Çocuklarda demir eksikliği anemisinin sıklıkla semptomsuz olduğunu ve çoğunlukla başka bir nedenle yapılan kan sayımlarında fark edildiğini dile getiren Dr. Öğr. Üyesi Dikme, “Semptomlar çoğunlukla aneminin şiddetlenmesi ile ortaya çıkmaya başlar. Çocuklarda demir eksikliği anemisinin en sık bulgusu ise solukluktur. En iyi avuç içlerinde, tırnak yataklarında ve konjonktivada görülür. Ancak solukluğun çocuklarda kan (hemoglobin) değeri 7-8 g/dL'nin altına düşene kadar fark edilmeyebileceği unutulmamalıdır. Aneminin diğer belirtileri yorgunluk, halsizlik, iştahsızlık, kolay üşüme, saç ve tırnaklarda kolay kırılmalar, tırnaklarda kaşıklaşma, çarpıntı, nefes darlığı, baş ağrısı, baş dönmesi, kulak çınlaması, huzursuzluk, unutkanlık gibi zihinsel işlevlerde azalmadır. ‘Pika’ olarak isimlendirilen kâğıt, toprak ve buz gibi şeylerin yenmesi, demir eksikliğinin bir diğer bulgusudur. Bu yüzden çocuklara kan değerlerinin düşüp aneminin semptomlarının ortaya çıkması beklenmeden, düzenli olarak anemi açısından kan tetkiki yaptırılması uygun olacaktır” ifadelerini kullandı.

“ENFEKSİYON SIKLIĞI ARTABİLİR”

Demir eksikliğinin çocuklarda hangi hastalıklara neden olabileceğini dile getiren Dr. Öğr. Üyesi Dikme, şu bilgileri paylaştı:

“Demir eksikliği anemisi, demirin hücre düzeyindeki fonksiyonları nedeniyle, vücutta birçok sistem ve dokuyu etkileyen sorunlara yol açabilir. Bu etkilerinden en önemlilerinden biri, sinir sistemi üzerine olan etkileridir. Bu durum özellikle 2 yaşın altında, beyin gelişimi devam eden çocuklar açısından önemlidir. Demir eksikliği anemisi bu çocuklarda katılma nöbetleri, uyku düzeninde bozukluklar, gelişmede gecikme ve hatta gerileme şikâyetlerine yol açabilir. Demir eksikliği anemisinin bu yaştaki çocuklarda neden olduğu zihinsel sorunların ömür boyu sürebileceği gösterilmiştir. Daha büyük çocuklarda ise dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu, sinirlilik, okul başarısında azalma, anlama ve algılama güçlüğü, huzursuz bacak sendromu gibi sorunlara yol açabilir. Ayrıca demir, hem doğal hem de edinilmiş bağışıklıkta görev alır. Bu yüzden demir eksikliği olan çocuklarda enfeksiyon sıklığı da artar.”

DEMİR EKSİKLİĞİNE İYİ GELEN GIDALAR

Demir eksikliğine iyi gelen besinleri anlatan Dr. Öğr. Üyesi Dikme, “Demirden zengin gıdalar başlıca yüksek demir içeriği ile kırmızı et, karaciğer, balık ve yumurta sarısı gibi hayvansal gıdalardır. Ayrıca kuru fasulye, nohut, mercimek, soya gibi bakliyatlar da demir için iyi birer besin kaynağıdırlar. Çocukların bu gıdaları haftada en az üç-dört kez tüketmeleri demir için yeterli beslenmeyi sağlar. Ayrıca C vitamininden zengin sebze ve meyvelerin demir emilimini arttırdığı bilinmektedir ve bu gıdaların tüketilmesi faydalı olacaktır. Demir emilimini azalttığı bilinen fitat içeren tahıl, susam veya tanin içeren çay, kakao gibi besinlerin tüketimi ise azaltılmalıdır” dedi.

“FAST-FOOD TÜKETİMİ DE DEMİR EKSİKLİĞİNİ TETİKLİYOR”

Son olarak fast-food’un risklerine dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Dikme, “Fast-food veya abur cubur, bol miktarda tuz, yağ ve şeker içerdiği için enerji açısından zengin, ancak protein, lif, vitamin ve mineral gibi önemli besin maddeleri açısından oldukça fakir gıdalardır. Ayrıca birçok fast-food ürünü tehlikeli gıda boyası ve/veya sağlıksız trans yağ içermektedir. Fast-food tüketimi çocuklarda başta demir olmak üzere diğer temel vitaminlerin ve minarellerin eksikliğine neden olmakta, ayrıca obezite, hipertansiyon ve bozulmuş glukoz toleransı gibi hastalıklar için de ciddi risk oluşturmaktadır” diye konuştu