İstanbul Boğazı'nda nesli tükenen yelkovan kuşlarına uydu vericili takip

TÜBİTAK tarafından desteklenen ve Boğaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü yürütücülüğünde Akdeniz Bilim Komisyonu (CIESM) ile koordineli bir şekilde devam eden "Yeni Nesil Genomik, Akustik ve GPS-GSM İzleme Yöntemleri kullanılarak Akdeniz Havzası'ndaki ve Karadeniz'deki Yelkovan Kuşlarının Korunması" başlıklı proje hayata geçirildi.

Proje çerçevesinde, Türk Deniz Araştırmaları Vakfı(TÜDAV), İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi ve Ege Üniversitesi Biyoloji Bölümü'nün desteği ile Şubat ayının sonunda 30 Yelkovan kuşuna İstanbul Boğazı'nda uydu vericileri takıldı. Kuşların sırt tüylerine bağlanan vericiler, tüy değişimleriyle beraber düşene kadar yaklaşık 2 ay boyunca konum bilgisi iletecek. Böylelikle tehlike altında olan türün göç yolları ve üreme kolonileri hakkında bilgiler edinilmesi bekleniyor.

"YELKOVANLARIN TÜRKİYE KIYILARINDA DAĞILIMLARINI ANLAMAYA ÇALIŞTIĞIMIZ BİR PROJE"

Boğaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü öğretim üyesi Prof. Dr. Raşit Bilgin, "Yelkovanlarla ilgili hem genetik yöntemler hem akustik yöntemler hem de bu takip yöntemleriyle GPS vericileriyle yelkovanların Türkiye kıyılarında özellikle dağılımlarını, durumlarını anlamaya çalıştığımız bir proje. Farklı ayakları var. İlk ayağı genetik analizler içeriyor. Bunun için Türkiye'deki popülasyonlarla, özellikle Batı Akdeniz ve Yunanistan'da olan üreme popülasyonları arasındaki genetik bağı anlamaya çalışıyoruz. Bu noktada işte bu üreme kolonilerindeki bireylerle Türkiye'den topladığımız kan örnekleriyle yaptığımız genetik analizleri karşılaştırarak Yunanistan'dan mı yoksa Batı Akdeniz'den nereden gelmiş oldukları genetik olarak nasıl bağlantıda olduklarını anlamaya çalışıyoruz. İkinci aşaması Türkiye kıyılarında yelkovanların üreme kolonileri olup olmadığı bilinmiyor.

Bu gerçekten büyük bir soru, hiçbir veri yok bununla ilgili elimizde. Bununla ilgili olarak da pasif akustik kayıt dinleyicileri yerleştirdik farklı yerlere. Bunlar arasında Seferihisar, Fethiye, Antalya, Adrasan, Gökçeada'da gibi 5 noktada kayıtlar aldık. Bunlar 3-4 aylık kayıtlar oluyor. Kendileri belli aralıklarla bu cihazlar kayıt yapıyorlar. Sonra inceleyip bu kayıtları acaba o noktalarda üreme kolonileri var mı? Onu anlamaya çalıştık. Üçüncü parçası da GPS vericileri takılma kısmı oldu. Boğazda yelkovanları yakalayıp üzerlerine GPS vericileri taktık. 30 kadar yelkovana bu şekilde verici takarak şu anda takip ediyoruz" dedi. Bilgin, genetik kısım ve akustik analizlerde İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ)'den araştırmacıların da yer aldığını aktardı.

"TEHDİT ALTINDA OLAN TÜRÜN KORUNMA PLANLARININ OLUŞTURULMASINA KATKIDA BULUNACAK DİYE DÜŞÜNÜYORUZ"

Neden Yelkovan kuşlarını tercih ettiklerini de anlatan Bilgin, "Yelkovan kuşları tehdit altında olan bir tür. Genel olarak Akdeniz Havzası'nda ve Ege Denizi'nde korunuyor. Türkiye özelinde devamlı göç ettiğini görüyoruz. Türkiye'de büyük ihtimalle ürüyorlar. Üreme ihtimalleri çok yüksek ama kesinlikle bilmiyoruz nerede ürediklerini. Özellikle bu GPS vericileri takıp onların hareketlerini izleyerek Karadeniz'de ya da Ege Denizi'nin Türkiye kıyılarında nerelerde üreme kolonileri olabilir? Nerelerde besleniyorlar? Onlarla ilgili bilgiler edinmeye çalışacağız. Bu da sonuçta tehdit altında olan türün korunma planlarının oluşturulmasına katkıda bulunacak diye düşünüyoruz. Bu GPS vericileri 3 ay üzerlerinde kalıyor kuşların.

Onları böyle güçlü bir yapışkanla ve bantlarla yapıştırıyoruz kuşlara, sırtlarında olan kanat tüylerine yapıştırılıyor. Zaman içinde bu tüyler düşünce GPS vericileri de düşüyor. 3 aylık bir süreç içinde ilerliyor bu ve 3 ay boyunca veri elde ediyoruz. Hatta ilk veriler gelmeye başladı. Kırım'a kadar gidip geldiklerini gördük. Bir bireyin Romanya'ya kadar gidip böyle sahilden yavaş yavaş Bulgaristan'a doğru indiğini gördük. Böyle farklı davranışlar da görüyoruz" diye konuştu. Bilgin, çalışmalar sırasında çok hassas ve titiz çalıştıklarını belirterek, hiçbir kuşun zarar görmediğin ifade etti. Raşit Bilgin, bu çalışma Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü izni ile gerçekleştirildiğini de belirtti.

"ONLARI İZLİYORUZ VE HER GÜN ŞAŞIRIYORUZ AÇIKÇASI"

TÜDAV Başkan Yardımcısı ve İstanbul Üniversitesi (İÜ) Su Bilimleri Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Arda Tonay, "Çok uzun yıllardan beri bu eşsiz türün nereden nereye gittiği, nasıl bir göç yolu izlediği aslında merak ediliyordu. Akdeniz Bilim Komitesi 2021'den beri aslında bu kuşlara uydu vericisi takıyor.

Malta'da, Tunus'ta, Hırvatistan'da fakat Türkiye'de daha takılamamıştı. 30 tane bireye İstanbul Boğazı'nda uydu vericisi taktık. Onları izliyoruz ve her gün şaşırıyoruz açıkçası. Kırım'a gidip gelen, günde 500 kilometre uçan bir kuştan bahsediyoruz. İstanbul Boğazı, Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi, Türk Boğazlar Sistemi bu hayvanların ve birçok başka hayvanın önemli göç yollarından biri. Dolayısıyla Türk Boğazlar Sisteminin korunması çok önemli ki bu göç yolları açık kalsın bu hayvanlar gidip gelebilsinler" dedi. Tonay, uydu vericisi takılan Yelkovan kuşlarını internet sitesi üzerinden merak eden vatandaşlarında takip edebileceklerini aktardı.